Adıyaman - Tarihi Yerler

Adıyaman, tarih öncesi çağlardan günümüze kadar pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış, Anadolu’nun en zengin kültürel birikimine sahip şehirlerinden biridir. Bu köklü geçmiş, kente çok sayıda tarihi eser ve anıt bırakmıştır. Kommagene Krallığı’ndan Roma’ya, Bizans’tan Osmanlı’ya kadar uzanan bu miras, Adıyaman’ı hem tarih hem turizm açısından önemli bir merkez haline getirir. İşte bu eşsiz zenginliklerin başlıcaları:

1. Nemrut Dağı Tümülüsü ve Anıtları (Kahta)

Adıyaman’ın ve hatta Türkiye’nin en önemli kültürel miraslarından biri olan Nemrut Dağı, 1987 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştır. Deniz seviyesinden 2.150 metre yükseklikte yer alan bu dağ, Kommagene Kralı I. Antiochos’un mezar anıtını ve dev heykellerini barındırır.

Nemrut’ta doğu ve batı teraslarında Grek ve Pers tanrılarını temsil eden devasa heykeller yer alır. Bu heykellerin boyları 8-10 metreye ulaşır. Güneşin doğuşu ve batışı sırasında bu teraslardan izlenen manzara, mistik bir atmosfer sunar. I. Antiochos, tanrılaştırılmış kendi heykelini Zeus, Apollon, Herakles gibi figürlerin arasına yerleştirmiş, bu da Kommagene'nin özgün kültürel sentezini yansıtır.

Ayrıca teraslarda yer alan tümülüs, kırık taşlarla örtülmüş yapay bir höyüktür. Bugüne kadar mezarın içi bulunamamıştır, bu da hâlâ gizemini koruyan bir arkeolojik sırdır.

2. Arsameia Antik Kenti (Kahta)

Kahta ilçesi sınırlarında bulunan bu antik kent, Kommagene Krallığı’nın yazlık başkentidir. Nymphaios’un (bugünkü Kahta Çayı) doğusunda yer alır. Antik yazıtlarla süslenmiş tapınaklar, tören alanları ve merdivenli yollar ile ünlüdür. En dikkat çekici yapılarından biri, Antiochos’un babası Mithridates I Callinicus’a adanmış anıttır.

Arsameia, ayrıca Anadolu’nun en uzun Grekçe yazıtının bulunduğu yerdir. Bu yazıt, kralın tanrılarla olan bağını ve devlet felsefesini açıklar. Arsameia’da dev bir el sıkışma kabartması da yer alır; bu kabartma, kral ile tanrının barışını simgeler. Yeraltı merdivenli tünel sistemi de hâlâ büyük bir gizemi barındırmaktadır.

3. Cendere Köprüsü (Septimius Severus Köprüsü)

Roma dönemine ait bu eşsiz köprü, Adıyaman’ın Kahta ilçesi ile Sincik yolu arasında, Cendere Çayı üzerinde inşa edilmiştir. Köprü, MS 2. yüzyılda, Roma İmparatoru Septimius Severus ve ailesi onuruna yapılmıştır. Yapımında hiç harç kullanılmamıştır; yalnızca büyük taş bloklar ustalıkla birbirine oturtulmuştur.

Cendere Köprüsü, 120 metre uzunluğundadır ve iki yanında yer alan dört anıt sütundan sadece üçü günümüze ulaşmıştır. Bu sütunlar İmparator, eşi ve oğullarını temsil eder. Dördüncü sütun (Geta’ya ait) imparatorluk içindeki taht kavgaları sonrası yıkılmıştır. Bu da köprünün politik tarih açısından da dikkat çekici olduğunu gösterir.

4. Karakuş Tümülüsü (Kommagene Kadınlarına Anıt)

Cendere Köprüsü’nün hemen güneyinde yer alan bu tümülüs, Kommagene Krallığı’na mensup soylu kadınlar adına yapılmış bir mezar anıtıdır. Özellikle Kraliçe Isas, Antiochos’un annesi, burada anılmıştır. Adını, tümülüsün tepesinde yer alan ve günümüzde sadece biri ayakta kalmış olan kartal heykelinden (Karakuş) alır.

Tümülüs, 21 metre yüksekliğinde yapay bir tepedir. Etrafında sütunlar ve kabartmalar yer alır. Kommagene Krallığı’nın kadınlara verdiği önemi gösteren nadir arkeolojik örneklerden biridir.

5. Perre Antik Kenti (Adıyaman Merkez)

Adıyaman Merkez’e sadece 5 km uzaklıkta yer alan bu antik kent, Kommagene Krallığı döneminde önemli bir yerleşim ve ticaret merkezidir. Roma döneminde de önemini korumuştur. En dikkat çekici kısmı, oyma kaya mezarları ve nekropol alanıdır.

Yaklaşık 200'den fazla mezarın yer aldığı bu nekropol, antik dönemde hem zenginliğin hem de dinsel ritüellerin göstergesidir. Kaya mezarlarının içindeki bölmeler, lahitler ve su kanalları hâlâ ayakta durmaktadır. Antik kentin agorası, hamam kalıntıları ve mozaikli yapıları da keşfedilmeyi beklemektedir.

6. Gerger Kalesi (Aldüş Kalesi)

Gerger ilçesinde bulunan bu kale, dik bir kayalık üzerine kurulmuştur ve Fırat Nehri’ne hâkim bir konumdadır. Kale, Asurlular, Urartular, Bizanslılar ve Memlükler tarafından kullanılmıştır. Savunma amaçlı inşa edilen kalede, sarnıçlar, gözetleme kuleleri ve yeraltı odaları yer alır. Kale ayrıca mitolojik efsanelere ve halk hikâyelerine konu olmuştur.

7. Kahta Kalesi (Yeni Kale)

Nemrut Dağı yol güzergâhında bulunan Kahta Kalesi, ortaçağdan kalma önemli bir savunma yapısıdır. Özellikle Memlükler döneminde aktif olarak kullanılmıştır. Kale içinde cami, zindan, su sarnıcı ve gözetleme kuleleri gibi birçok yapı yer alır. Ziyaretçilere hem tarihî bir atmosfer sunar hem de Nemrut ve çevresine hâkim bir manzara.

8. Samsat (Samosata) Antik Kenti

Bugünkü Samsat ilçesi, antik dönemde Kommagene Krallığı'nın başkenti olan Samosata’nın kalıntıları üzerine kurulmuştur. Ancak 1980’lerde Atatürk Barajı'nın yapımıyla birlikte antik kent sular altında kalmıştır. Samosata, filozof Lukianos’un doğum yeri olarak da bilinir. Kazılarda tapınak, hamam, tiyatro ve su yolları gibi önemli buluntular elde edilmiştir.

Yeni Samsat yerleşimi daha yukarıya taşınmış, ancak eski yerin tarihî önemi hâlâ kabul edilmektedir. Zaman zaman baraj su seviyesinin düşmesiyle bazı kalıntılar gün yüzüne çıkabilmektedir.

9. Ulu Cami (Adıyaman Merkez)

Adıyaman’ın merkezinde yer alan Ulu Cami, Selçuklu mimarisinin izlerini taşır. 14. yüzyılda yapıldığı düşünülmektedir. Yapı, deprem ve yangınlar nedeniyle birkaç kez onarım görmüştür. Tek şerefeli minaresi, geniş avlusu ve sade ama etkileyici mihrabı ile dikkat çeker. Camii hâlen ibadete açıktır ve halk arasında özel bir öneme sahiptir.

10. Eskisaray Camii

Osmanlı dönemine ait bir başka önemli ibadethanedir. Caminin avlusunda eski kitabeler ve mezar taşları bulunur. Mimarisinde klasik Osmanlı üslubu hâkimdir. Sade taş işçiliği, kalın duvarları ve iç mekandaki doğal ışık düzeni ile öne çıkar.

11. Haydaran Kaya Mezarları

Adıyaman'ın 17 km kuzeyinde yer alan bu mezarlar, Roma dönemi kaya oyma geleneğinin önemli örneklerindendir. Dağ yamacına oyulmuş odacıklarda lahitler ve kabartmalar yer alır. Mezarlar genellikle soylu aileler veya yüksek rütbeli kişilere aittir.

12. Turuş Kaya Mezarları ve Mozaikleri

Merkeze bağlı Turuş köyü yakınlarında yer alır. Kaya mezarları Roma dönemine, mozaikler ise Geç Antik Çağ’a tarihlenir. Mozaikler geometrik desenler, üzüm salkımı figürleri ve hayvan betimlemeleriyle dikkat çeker.